DAO Nedir? Geleceği Nasıl Şekillendirecek?
DAO = Decentralized autonomous organizations ne demek ve Ekşi Sözlük nasıl bir DAO olabilir bir bakalım
DAO yani uzun haliyle Decentralized autonomous organizations (merkeziyetsiz özerk organizasyonlar) kavramıyla son aylarda karşılaşmış olabilirsiniz. Blockchain’in popülerleşen NFT ve DeFi gibi akımlarının yanında onlardan ayrı düşünülemeyecek ancak belki onlardan da önemli bir kavram DAO. Önümüzdeki yıllarda çok daha fazla önem kazanacak bir konu olduğu için elimden geldiğince açıklamaya çalıştım çünkü hepimizin hayatını etkileyecek önemli etkileri olacağını düşünüyorum.
DAO aslında çok yeni bir konu değil. Ethereum’un yayına çıkmasından iki sene önce, 2013 yılında, kurucusu Vitalin Buterin tarafından kaleme alınan Ethereum Whitepaper’da blockchainin gerçek hayatta uygulama bulacağı konular sıralanırken daha ilk paragraf’ta DAO’dan bahsedilmişti.
DAO’yu kısaca, ortak bir misyon için buluşan bir grup insan tarafından belirlenen kurallar tarafından yönetilen ve bu kuralların gerektirdiği eylemleri herhangi bir aracıya ihtiyaç duymadan otomatik olarak uygulayan açık kaynaklı (open source) blockchain protokolü olarak açıklayabiliriz. Net oldu mu? Sanmıyorum. Yazı boyunca daha basitleştireceğim ve hatta Ekşi Sözlük üzerinden de örnek vereceğim, okumaya devam.
DAO aslında blockchainde kurulan bir organizasyonun herhangi bir hiyerarşi olmadan adil bir şekilde (en azından belirlenen kurallar çerçevesinde) yürütülmesini sağlayan kurallar bütününe işaret ediyor. Yani tek bir karar verici veya aracıyı ortadan kaldırıyor. Bu yapıda bir yönetim kurulu ve müdürler yok. Yapıya dair kararlar tamamen kendisini oluşturan kişiler tarafından veriliyor. Bunların hepsi blockchainde bir kod parçası olan smart contract (akıllı kontrat) tarafından yerine getiriliyor ve herhangi bir manuel müdahaleye yer bırakmıyor.
Şirketler ve hükümetler gibi tüm hiyerarşik yapılarda o yapı için kararlar alan kişiler vardır. Bu kişiler tecrübe, veri, araştırma, özkaynak, öncelikler gibi farklı konuları göz önüne alarak karar verirler. Ancak insan doğasından ötürü birçok kararı alırken de hata yaparlar. Hataların yanı sıra kişisel tercihler, önyargılar, yolsuzluk, nepotizm gibi farklı etkenler bu kararların etkisini daha da dramatikleştirebilmektedir. Bu hatalı kararlar sonucunda çok sayıda insan olumsuz şekilde etkileniyor. İşte DAO insanların yol açtığı hatalı veya kötü niyetli kararları ortadan kaldırmak için umut vadediyor.
DAO alınan kararların tek kişi veya elit bir kitle tarafından değil, tüm topluluk üyeleri tarafından alınmasına gerektiriyor. Ayrıca her bir karar blockchain üzerinde kayıtlı, silinemez ve herkes tarafından erişilebilir olduğu için (bkz: public ledger) hem güven konusunda bir sıkıntı yaşanmıyor hem de kararların geri döndürülmesi söz konusu olmuyor. Ayrıca kurallar bütününe karar verildikten sonra blockchain teknolojisi sayesinde kararların çoğu da otomize edilebiliyor.
DAO’ların bir diğer güzel yanı da Web3, yani blockchain teknolojisi sayesinde elde edilecek finansal gelirleri dahil olunun topluluk üyelerine dağıtmayı da içerebilmesi. Bunu da bir token vasıtasıyla yapabiliyorlar. Bu token dahil olunan topluluğa katılım, katkı, yatırım gibi çeşitli kriterlere göre dağıtılabilir ve token sahipleri de öneriler sunabilir, gelen önerilere oy verebilir ve dolayısıyla projenin yönetiminde söz sahibi olup proje değerlendikçe de bundan pay alabilir. Bir tokenın nakde çevrilmesi de kripto borsasında işlem görmesi sayesinde rahatlıkla yapılabilir.
Ekşi Sözlük bazı kavramları anlatmak için sevdiğim bir örnek (bkz growth loops) Burada da ondan faydalanalım.
Ekşi Sözlük’ü bir DAO olarak kurduğumuzu düşünelim:
Öncelikle Ethereum blockchain üzerinde bir akıllı kontrat yazmak gerekiyor. Bu akıllı kontratta Ekşi Sözlük’ün bir DAO olarak nasıl faaliyet göstereceği, oylamaların neye göre yapılacağı, tokenların hangi kurallara göre nasıl dağıtılacağı ve elde edilecek gelirin de nasıl paylaştırılacağı yazacak.
Akıllı kontrat yazılıp blockchainde yayına girdikten sonra bir daha değişmeyecek.
Gerçek bir DAO’da Ekşi Sözlük’ün nihai bir karar vericisi, yani Kanzuk’u (namı diğer Mr. Dürüm) olmayacak.
Ekşi Sözlük topluluğunu oluşturanlar yazarlar olacak. Dolayısıyla karar vericiler de onlar. Hangi çaylakların yazar olması gerektiğine de mevcut yazarlar karar verecek.
Örneğin bir yazar sol frame’den futbol başlıkları kaldırılsın önerisini sundu diyelim. Bu öneri diğer yazarlara gidecek ve herkes sahip olduğu tokenlar vasıtasıyla oylarını verecek.
Oylar sonucunda akıllı kontrat devreye girecek ve kimin oyu daha yüksekse akıllı kontrat (yani o kodlar bütünü) bu kararı devreye sokacak. Her şey public ledger üzerinde kayıtlı olduğu için bu oylama sonucu herkesçe şeffaf bir şekilde görünür olacak ve karar akıllı kontralar vasıtasıyla otomatik olarak devreye sokulacağı için kararı kimse değiştiremeyecek. Tabii akıllı kontrat çeşitli şekillerde yazılabilir. %51’in kararı geçerlidir demek yerine %70 çoğunluk sağlanmalıdır şeklinde kodlanabilir. Veya oylama söz konusu olduğunda şukusu yüksek olan yazarların ağırlığı arttırılabilir. Bu da en başta akıllı kontratta belirtileceği için sonradan değişmesi söz konusu olmayacak. Yani her şey en başta belirlenen kurallar çerçevesinde adil ilerliyor.
Ekşi Sözlük tokenlarından bahsettik. Buna $EKŞİ diyelim. Bu tokenlar yazarların Sözlük’te daha aktif bir şekilde yer alması için yazarlara düzenli olarak dağıtılacak. Peki nasıl? Bu da yine akıllı kontrata nasıl kodladığımıza bağlı.
Örneğin, her ay 10,000 $EKŞİ yazarlara dağıtılacak diyelim. Bir DAO’da bunun adil bir şekilde olması gerekiyor. Ekşi Sözlük örneğinde şöyle bir yapı kurulabilir: Minimum 20 entry girmiş, entrylerin toplam kelime sayısı en az 500 olan yazarlara en çok favorilenlerden en aza doğru orantısal olarak dağıt diyebiliriz.
Böylece yazarlara düzenli olarak sözlüğe gelip yazmaları için ekstra bir insiyatif vermiş olduk. Peki tokenlar ne işe yarayacak?
Oy verirken token sayısı baz alınabilir. Yani daha çok $EKŞİ’ye sahip olanın oyu daha fazla sayılabilir. Veya şuku ve sahip olunan token sayısına getirilecek bir çarpan ile oylama değeri belirlenebilir. Pek demokratik olmasa da yine en başta belirlenen kurallar çerçevesinde adil olacak. Daha ilgi çekici olanı ise tokenların parasal değeri.
Ekşi Sözlük reklam gelirlerini reklamverenlerden $EKŞİ olarak alacak. Böylece kripto piyasasında işlem gören $EKŞİ’ye düzenli bir talep yaratılmış olacak. Yazarlar da kaliteli içerik üretip daha fazla $EKŞİ kazanmak için uğraşacaklar. Çünkü $EKŞİ’yi borsada satıp nakde dönüştürebilecekler. Kaliteli içerik sayesinde daha fazla okuyucu siteye gelecek ve $EKŞİ’nin değeri de dolaylı da olsa artacak.
Ayrıca yazarların her bir yazdığı entry NFT (non fungible token) olacak ve dileyen okurlar bunları satın alabilecek. Böylece yazarlar okurların satın almak isteyeceği kalitede entryler üretebilecek. Ayrıca her bir NFT birden defa satılabileceği için ve yazar hepsinden pay alacağı için yazarın tek bir entryden düzenli geliri de olabilecek.
Yazarlar ayrıca okurlarından ücret karşılığı yazı talebi alabilecek ve yazı yayınlandığında okurlar otomatik olarak NFT üzerinden yazının sahibi olabilecekler ve gelecek kardan pay alabilecekler.
Görüldüğü üzere DAO katkıda bulunulan platformun yönetimi ve buradan gelen kazancın demokratikleşmesi açısından çok büyük devrim sunabilecek noktada. DAO’nun öneminin kat ve kat artarak devam edeceğini düşünüyorum. Artık içerik üretici ekonomisi (creator economy) çağına girdik ve bu çağda yıllarca kullanıcılarını görmezden gelerek milyarlarca dolar kazanan Facebook, Twitter gibi şirketler artık gelirlerini kullanıcıları ile paylaşmaya başladılar bile. Instagram, Snapchat, TikTok, Clubhouse gibi neredeyse tüm sosyal medya mecraları içerik üreticilerine pastadan hiç de azımsanmayacak paylar vermeye başladılar. Tam da bu nedenle yarın kuralları değiştirmeyeceğinden emin olamadığınız ve sizin tüm kişisel bilgilerinizi ellerinde tutan sosyal medya devlerinin sunduğu risklerden kaçınmak için daha demokratik ve güvenli bir alternatif sunan DAO’lar karşımıza daha fazla çıkacak. DAO’ların etkisinin toplumun tüm kademesine ve iş hayatlarımıza da yansıyacağını düşünüyorum.
Not: DAO ekosisteminin finansal figürlerine bakmak isteyenler burayı inceleyebilir. Veriler biraz geç yükleniyor.
Eğer Türkiye’de DAO üzerine projeler yapan varsa konuşmak isterim.